Wolność, odpowiedzialność, prawa, indywidualność, bycie częścią społeczności, relacje z innymi. To ważne tematy, które warto poruszać z dziećmi w szkole, gdzie to, co osobiste zderza się i przenika z tym, co grupowe. Warto znaleźć sposób, by uczniowie zaangażowali się i zagłębili w sens tych pojęć, bo przecież doświadczają ich na co dzień i będą doświadczać przez całe życie. Dlatego tak ważne jest, by kształtować umiejętności społeczne u dzieci i pomagać im świadomie mierzyć się z tym zagadnieniem.
Kompetencje społeczne dziecka – od czego zacząć?
Wprowadzać dzieci w świat relacji z innymi i z samym sobą pomoże w Hania Humorek, bohaterka serii książek autorstwa Megan McDonald, znakomicie ilustrowanych przez Petera Reynoldsa. Młodzi czytelnicy kochają Hanię Humorek, bo jest taka, jak oni – trochę zwariowana, trochę refleksyjna, ciekawa świata, czasem naburmuszona, a czasem pełna entuzjazmu. A dla nas, dorosłych, Hania może być nieocenioną pomocniczką w objaśnianiu pociechom niełatwych tematów.
W książce „Hania Humorek ogłasza niepodległość” sympatyczna zadziorna bohaterka mierzy się z zagadnieniem wolności. Hania doświadcza jej, kiedy nie musi szczotkować włosów albo gdy dzięki wycieczce omija ją klasówka. W opisanej historii swoją dziecięco pojmowaną wolność zestawia z wolnością z Deklaracji Niepodległości i tą z opowieści o Herbatce Bostońskiej. W zabawnej, dynamicznej historii Hania Humorek pokazuje swoim rówieśnikom – czytelnikom, o co chodzi z tą wolnością – z tą własną i z tą „podręcznikowo-historyczną”. Zauważanie swoich i cudzych granic, rozumienie zagadnienia wolności, to jedna z najważniejszych kompetencji społecznych, jaką powinniśmy rozwijać u dzieci.
Z kolei w książce „Hania Humorek W osiem i pół dnia dookoła świata” czytelnicy śledząc przeżycia Hani, mimochodem rozważają, co to znaczy być wyjątkowym, co nas może łączyć z innymi, a co dzielić, jak tworzą się relacje społeczne, czym jest społeczność i po co nam ona. Takie lektury pomagają kształtować umiejętności społeczne u dzieci, pozwalają podyskutować w klasie o wolności, indywidualności i społeczności. Stwarzają naturalną okazję, by zapytać uczniów, kiedy czują się wolni, jakie mają, a jakie chcieliby mieć prawa. Porozmawiać o tym, jak to jest z wolnością w grupie wśród innych, kiedy tych indywidualnych wolności gromadzi się kilkanaście, czy nawet trzydzieści?
Podjęte przez Hanię Humorek tematy to świetne preteksty do rozmowy o tym, co ludzi łączy, a co dzieli, na ile jesteśmy indywidualistami, a kiedy i dlaczego rezygnujemy z bycia wyjątkowymi na rzecz przynależności. Pogawędki na takie tematy pomagają kształtować kompetencje społeczne dziecka. Świetnym treningiem dla całej grupy może być stworzenie klasowej Deklaracji Niepodległości. Pozwoli to doświadczyć uczniom tego, że wolność i zasady, indywidualność i bycie częścią społeczności mogą iść w parze, ale że to wcale nie jest taka prosta sprawa.
Jak uczyć dzieci tworzenia społeczności?
Warto też przyjrzeć się wspólnie z uczniami temu, co ich łączy, a co dzieli na co dzień, czyli relacjom. Pomogą w tym książki z serii „Akceptuję co czuję”, szczególnie tomy „Przyjaźń” i „Kłócimy się, godzimy się”, a także „Basia. Wielka księga przyjaźni” – książka z uwielbianej przez dzieci serii. Najmłodsi znajdą w nich odpowiedzi na szereg pytań istotnych z punktu widzenia umiejętności społecznych. Co czujemy i jak zachowujemy się w stosunku do innych? Czy każdy z kolegów i koleżanek wzbudza w nas takie same uczucia? Jak zachowujemy się, gdy kogoś lubimy, a jak, kiedy kogoś nie znamy? Kiedy dochodzi do kłótni? Jak się kłócić z sensem? Jak zdobyć przyjaciół i jak dbać o przyjaźń? Rozmawiając na temat relacji i pokazując dzieciom ich specyfikę, rozwijamy w nich inteligencję emocjonalną, nie mniej ważną od tej związanej z wiedzą.
Książki z serii „Akceptuję, co czuję” w prosty sposób pokazują i opisują emocje i relacje. Zawierają ćwiczenia i zabawy pomocne w poznawaniu własnych emocji oraz w zastanawianiu się nad stosunkami z innymi ludźmi. Można potraktować te publikacje jako swoiste zeszyty ćwiczeń i zaplanować z klasą cykliczne zajęcia na ich podstawie, podczas których uczniowie mogą dyskutować, brać udział w zabawach i ćwiczeniach inspirowanych książkami oraz wypełniać je indywidualnie. Efektem takich zajęć będzie większa świadomość własnych emocji oraz różnych sposobów ich wyrażania, a co za tym idzie – lepsza atmosfera w klasie i łatwiejsze rozwiązywanie konfliktów. Dzieci odkryją także, że z jednej strony mają ze sobą wiele wspólnego, a z drugiej, że są niepowtarzalnymi indywidualnościami. To świetny moment, by podjąć kolejny ważny w tworzeniu społeczności temat: różnorodności.
Akceptacja różnorodności – jak kształtować tę umiejętność społeczną u dzieci?
Otwartość, akceptacja i szacunek dla różnorodności – to postawy, które sprzyjają integracji klasowej społeczności i współpracy między uczniami. Kształtowanie ich warto zacząć od zaraz. Każdy z nas jest inny, ale wszyscy jesteśmy ludźmi. Nasza różnorodność jest ogromnym zasobem, nauczmy więc dzieci z niego korzystać. W książce „Pięknie się różnimy” znajdziecie właściwie gotowy zestaw tematów, które warto poruszyć z dziećmi w kontekście różnorodności, a wszystkie podane w sposób zrozumiały dla dzieci wieku 6–9 lat. Poruszonych w książce zagadnień wystarczy przynajmniej na kilka lekcji lub na ciekawy projekt, związany z rozwijaniem tej kompetencji społecznej u dzieci. Może zorganizujecie w szkole Dzień Różnorodności? Taką akcją uświadomicie także innym klasom, jaka moc tkwi w społeczności, do której każdy wnosi coś innego.
Budowanie klasowej społeczności, tworzenie wewnątrz niej więzi, rozwijanie świadomości własnych emocji i relacji wśród uczniów, kształtowanie postawy wzajemnego szacunku i wyrażania siebie bez szkody dla innych – to procesy, który dzieją się nieustannie. Nie da się ich zrealizować jednym warsztatem czy godziną wychowawczą. Efekty przyniosą raczej stałe lub cykliczne działania, które warto rozpocząć jak najwcześniej. Właściwie to od rozwijania umiejętności społecznych u dzieci powinna zaczynać się nauka w szkole. Dobra atmosfera i relacje w klasie i w szkole stanowią fundament efektywnej nauki, warto więc w nie zainwestować.
PS Pobierz scenariusz lekcji do książki Hania Humorek Pożeracze książek.
Elżbieta Manthey, Juniorowo.pl
