Rozwijanie umysłu malucha jest bardzo ważne. Dzięki niemu Twoja pociecha może samodzielnie rozwiązywać problemy, a także realizować swoje pomysły. Pomaga w tym tak zwany rozwój poznawczy. Jeśli chcesz dowiedzieć się, jakie są jego etapy, a także jak wpływać na rozwój poznawczy dziecka, to koniecznie przeczytaj poniższy artykuł.
Co to jest rozwój poznawczy?
Rozwój poznawczy dziecka to przede wszystkim doskonalenie procesów przetwarzania informacji, a więc wszystkich czynności psychicznych, dzięki którym maluch może zdobywać wiedzę o otoczeniu i o samym sobie. Najważniejsze procesy umysłowe to:
- zapamiętywanie,
- spostrzeganie,
- myślenie,
- doznawanie różnych bodźców.
Etapy rozwoju poznawczego
Jean Piaget, szwajcarski psycholog, opracował teorię rozwoju umysłowego zakładającą trzy główne poziomy wzajemnego powiązania między czynnościami a myśleniem u dzieci. Przypisane zostały w następujące okresy:
Okres sensomotoryczny
(od urodzenia dziecka do momentu, kiedy maluch skończy dwa lata) polegający na poznawaniu środowiska za pomocą zmysłów i ruchu.
Na tym etapie dziecko potrafi:
- zrozumieć, że rzeczy, które zostały zabrane z jego pola widzenia, wciąż istnieją,
- przechodzić od pojedynczych odruchów (np. ssania) do intencjonalnego zachowania,
- przyswajać język.
Okres przedoperacyjny
(pomiędzy drugim a siódmym rokiem życia dziecka) charakteryzuje się pojawieniem się inteligencji reprezentacyjnej, dzięki której dziecko ma zdolność do przewidywania skutków swoich czynów i ich planowania oraz lepszego rozwiązywania napotykanych problemów.
Na tym etapie maluch potrafi:
- za pomocą mowy przekazywać i odbierać informacje od innych,
- rozróżniać pozory od rzeczywistości, np. patrząc na biały dywan przez niebieskie szkiełka okularów, dziecko wie, że tak naprawdę przedmiot jest biały,
- zrozumieć, że jakość jakiejś rzeczy nie zmienia się wraz ze zmianą jej wyglądu, np. papier jest papierem pomimo stworzenia z niego samolociku.
Okres operacji
Konkretnych (od siódmego do jedenastego roku życia dziecka) – cechuje się ustępowaniem egocentryzmu na rzecz socjalizacji – mały człowiek zauważa, że każdy ma swoje zdanie, które niekoniecznie musi być takie samo jak jego własne.
W tym stadium u dziecka rozwijają się:
- pojęcie przyczynowości,
- bardziej logiczne rozwiązywanie problemów,
- rozumienie i wyróżnianie kolejnych etapów przemian i przekształceń5.
Formalnych (od jedenastego do dwunastego roku życia dziecka) – polega na radzeniu sobie ze wszelkiego rodzaju problemami za pomocą logicznego myślenia.
Okres ten charakteryzuje się:
- rozwinięciem myślenia abstrakcyjnego,
- rozumowaniem dedukcyjnym (prowadzącym od szczegółu do ogółu),
- myśleniem kombinatorycznym, czyli dochodzeniem do ogólnych wniosków ze szczegółowych informacji i jednoczesnym wykorzystaniem wielu zmieniających się aspektów problemu.
Jak wpływać na rozwój poznawczy dziecka?
Najłatwiejszą formą stymulowania aktywności poznawczej malucha jest… zabawa! W czasie różnego rodzaju zabaw Twoja pociecha zarówno nabywa wiedzę, jak i jej używa. Oto kilka przykładów zabaw i korzyści z nich płynących:
- Oglądanie książek z obrazkami i czytanie utworów dla dzieci przyczynia się do rozwoju percepcji, uwagi dziecka, a także rozwijają fonacyjny aparat mowy. Ponadto książki stymulują i kształtują umiejętności komunikacyjne poprzez uczenie nowych słów. Zanim jednak zaczniemy uczyć dzieci łamańców językowych i trudnych głosek języka polskiego, warto poczytać z nimi książeczki o chłopcu Czapu Czipu. Książeczki „Co tak kapie?”, „Co tak skrobie”? czy „Co tak człapie?” To małe skarbnice zagadek i ćwiczeń dźwiękonaśladowczych dla najmłodszych. Próbując zgadnąć, co kryje się w wielkiej czapce Czapu Czipu (czy to zwierzątko? a może piłeczka?) dzieci będą trenować i rozwijać swój aparat mowy, co pozwoli im uniknąć problemów logopedycznych w przyszłości.
Natomiast wśród pozycji wspomagających rozwój słownictwa maluchów warto wymienić takie tytuły jak: „Moje pierwsze 100 słów na wsi”, „Małe zwierzęta” czy „Jedzenie”.
- Lektury dziecięce nie tylko pozwalają od najmłodszych lat rozwijać znajomość języka ojczystego, ale także pogłębiają wiedzę o świecie otaczającym malucha i o różnych zjawiskach występujących w przyrodzie. Tutaj pomocnymi tytułami będą „Kwarki” Ruth Spiro lub „W gospodarstwie” Mariona Billeta. Aby zachęcić dziecko do czytania, warto zaopatrzyć się także w publikacje z ulubionym bajkowym bohaterem, dzięki którym pociecha szybciej zainteresuje się daną książką.
Wydawnictwo HarperCollins dba także o nieco starsze dzieci głodne wiedzy o tym, co je otacza. Dzięki serii książek „Przygody z nauką” poznają podstawowe właściwości chemiczne oraz fizyczne przedmiotów i substancji znanych im z codziennego życia – dowiedzą się, czemu cytryna jest kwaśna, a także jak można wykorzystać papier do ciekawych eksperymentów. Raz rozbudzona ciekawość może zaprowadzić dzieci daleko w świecie wiedzy
- Układanie puzzli, parowanie kafelków memory czy konstruowanie z klocków nie tylko rozwija logiczne myślenie, pamięć i spostrzegawczość, ale także uczy kolorów i kształtów. Budowanie różnych konstrukcji z klocków czy też z innych materiałów zaspokaja u małego człowieka potrzebę tworzenia i rozwija wyobraźnię przestrzenną. Pierwsze układanki powinny mieć duże elementy, takie, które nie są niebezpieczne dla najmłodszych. Do pierwszych prób układania kartonowych puzzli świetnie nadadzą się książeczki z serii Akademia Mądrego Dziecka, na przykład „Kolorowy autobus. Pierwsze puzzle”, „Arka Noego. Pierwsze puzzle”, albo „Zwierzęta w podróży. Pierwsze puzzle”. Mocne kartonowe strony ułatwiają maluchowi przekładanie stron, a wyciągane elementy wspierają rozwój motoryki małej. Proste historyjki i kolorowe ilustracje wesprą także malucha w poznawaniu nowych słów!
Wiemy już, że książeczki mogą służyć do czegoś więcej niż tylko do czytania. A gdyby tak je wąchać…? Seria „Moja pachnąca książeczka z kolorami” to książki pełne barwnych ilustracji, które rozwiną zdolności poznawcze najmłodszych i nauczą je łączyć ze sobą charakterystyczne kolory, kształty i zapachy np. owoców, które rzadko jedzą. Pozwolą im także powąchać kwiaty w zimie. Co za wspaniała przygoda!
Elektroniczne gry edukacyjne lub programy przeznaczone dla dzieci mogą wzmocnić pozytywne zachowania, np. poszerzać wiedzę, wzbogacać słownictwo, redukować lęki czy zwiększać empatię. Należy jednak pamiętać, że urządzenia elektroniczne mają także negatywny wpływ. Zbyt częste korzystanie z nich zaciera granice między wyobraźnią a rzeczywistością, ogranicza kontakt z rówieśnikami i zabawę na świeżym powietrzu, a nierzadko – poprzez nagromadzenie bodźców – rodzi agresję.
Czytaj też: Jak zabawa zmienia się w życiu dziecka?
Rozwój poznawczy dziecka. Pomóż maluchowi odkrywać świat i siebie samego!
Każdy mały człowiek chce uczyć się nowych rzeczy, dlatego warto dać mu ku temu okazję i wspierać go na każdym etapie życia. Ty, jako rodzic, odgrywasz niezwykle ważną rolę w rozwoju poznawczym swojej pociechy. Jednak nie zapominaj, że dziecko przyswaja najwięcej informacji i wiedzy poprzez samodzielne poznawanie świata.
Bibliografia:
W. Radziwiłłowicz, Rozwój poznawczy dzieci w młodszym wieku szkolnym, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2004.
Rozwój poznawczy: natura, konteksty i uwarunkowania, red. Anna Kołodziejczyk, „Psychologia Rozwojowa” 11, nr 2, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2006.
