Wielu rodziców z niecierpliwością czeka na pierwsze słowo swojej pociechy. To, w jakim wieku dziecko zaczyna mówić, jest kwestią indywidualną, jednak można zauważyć pewne prawidłowości. Przede wszystkim należy pamiętać, że maluch ćwiczy umiejętność mowy już od pierwszych tygodni ciąży.

Kiedy dziecko zaczyna mówić? To oczywiste – decyduje o tym ono samo. Bezcelowe jest wywieranie na nie presji i porównywanie z innymi dziećmi. Takie zachowanie jedynie psuje więź z naszą pociechą.

Rozwój mowy zaczyna się bardzo wcześnie – jak zatem przebiegają jego etapy?*

Nauka mówienia to proces, który trwa dłużej, niż większość z nas przypuszcza. Rozpoczyna się przed narodzinami dziecka, gdy kształtują się mózg, język, krtań i struny głosowe.

1. Okres prenatalny

Już w 13 dniu ciąży kształtują się zawiązki układu nerwowego, a w siódmym tygodniu zaczynają pracować wargi. Około 20 tygodnia u płodu obserwuje się pierwsze reakcje słuchowe i wkrótce potem zauważalne są ruchy w odpowiedzi na bodźce dźwiękowe. Wykazano, że na początku siódmego miesiąca ciąży dziecko jest w stanie rozpoznać głos swojej mamy.

2. Okres melodii

Czas ten trwa od narodzin dziecka aż do jego pierwszych urodzin, a jego pierwszą fazą jest krzyk. To właśnie on stanowi jeden z wskaźników oceny stanu fizycznego i z jego pomocą struny są gotowe do mówienia. Dziecko sygnalizuje swoje emocje oraz potrzeby nie tylko poprzez krzyk i płacz, ale również dzięki pomrukiwaniu czy chrząkaniu. Dwumiesięczny maluch zaczyna głużyć (inaczej gruchać), czyli wydaje bezwarunkowe, krótkie, gardłowe dźwięki (np. „agu”, „he”, „gaa”). Co ciekawe, ta faza występuje nawet u dzieci niesłyszących. Mając sześć miesięcy, dziecko gaworzy – łączy tak zwane spółgłoski prymarne „m, p, b” z samogłoskami, tworząc zbitki sylab: „ma-ma”, „da-da”. W tym czasie możemy zaobserwować, że maluch zaczyna rozumieć emocjonalne komunikaty rodziców oraz reaguje na nie. Dopiero około dziesiątego miesiąca dziecko zaczyna wypowiadać sylaby świadomie i łączyć je z właściwymi osobami. Pod koniec pierwszego roku życia maluch rozpoczyna tworzenie własnych słów oraz wymawianie samogłosek i pierwszych spółgłosek. Ten etap nosi nazwę echolalii. 

3. Okres wyrazu

W czasie od pierwszego do drugiego roku życia dziecko przyswaja około 300 wyrazów (przede wszystkim czasowniki i rzeczowniki) i poznaje kolejne spółgłoski. Właśnie w tym etapie pojawiają się pierwsze słowa (tzw. stadium pierwszych pięćdziesięciu słów), które najczęściej brzmią „mama”, „tata”, „papa” lub „nie”. Zazwyczaj wcześniej zaczynają mówić dziewczynki (w okolicy ukończenia pierwszego roku życia). Za to chłopcy szybciej wypowiadają pierwsze zdania. Charakterystyczne dla tego okresu jest wymawianie jedynie pierwszej sylaby lub końcówki wyrazu oraz upraszczanie słów. Ważne jest też, że na tym etapie kształtuje się pamięć krótko- oraz długotrwała.

4. Okres zdania

Okres zdania ma miejsce pomiędzy 2 a 3 rokiem życia. W tym czasie w mowie dziecka pojawiają się zdania dwu – oraz trzywyrazowe. Na początku będą to wyłącznie zdania oznajmujące, ale z czasem pojawią się również zdania rozkazujące, pytające oraz wykrzyknikowe. Trzylatek może posługiwać się niemal tysiącem słów. W wypowiedziach dziecka pojawiają się też zasady gramatyczne.

5. Okres mowy swoistej

Jest to okres, który rozpoczyna się po ukończeniu 3 roku życia i trwa do końca 7. Podczas niego dziecko przestaje zmiękczać s, z, c i dz, a wypowiedzi stają się całkowicie zrozumiałe. W tym czasie maluch tworzy własne słowa (np. „zabawkownia”) i potrafi zauważyć błędy logiczno-językowe.

Co robić, jeśli dziecko nie mówi?

To, w jakim wieku Twoja pociecha zaczyna mówić, jest wynikiem wielu okoliczności, zatem trzeba zachęcać do mówienia, ale zarazem dać dziecku czas. Są jednak pewne przypadki, gdy należy udać się do specjalisty. Jakie symptomy powinny wzbudzić Twój niepokój? Przede wszystkim, jeśli dziecko ma problemy z połykaniem lub gryzieniem posiłków i nie rozumie mowy, co wyraża się tym, że nie wykonuje poleceń. Oprócz tego w przypadku, gdy maluch ukończył dwa lata, a posługuje się tylko monosylabami, nie tworzy prostych zdań i mówi wyłącznie we własnym, niejasnym dla dorosłych języku. W takim przypadku trzeba koniecznie udać się do lekarza i zgłosić na badania foniatryczne, aby wyeliminować kłopoty ze słuchem. Pamiętaj, że bez właściwie działających narządów słuchu wykluczony jest prawidłowy rozwój mowy.

Jak wspomagać rozwój mowy u dziecka?

Rodzice mają niebagatelny wpływ na to, od kiedy maluch zacznie mówić, więc należy o to zadbać już od momentu narodzenia.

  1. Ważne jest, by mówić do dziecka, zachowując poprawność językową – bez przekręcania wyrazów. Kiedy rozmawiasz z dzieckiem, rób to cichym, spokojnym głosem, twarzą w twarz, tak by widziało Twoją mimikę i reakcje. Należy zadawać pytania otwarte oraz nie pospieszać malucha podczas mówienia.
  2. Gdy maluch zaczynie mówić, nie żądaj, aby od razu mówił poprawnie. Nie okazuj zniecierpliwienia czy zniechęcenia. Najlepiej jest powtarzać słowa za dzieckiem, używając poprawnych form.
  3. Aby aparat mowy rozwijał się prawidłowo, istotne jest także odpowiednie rozszerzanie diety malucha – ograniczanie kremów i papek – sprzyja to nauce gryzienia i żucia jedzenia.
  4. Nauka poprzez zabawę to najlepszy sposób na poszerzanie słownictwa. Powtarzanie nazw przedmiotów i związanych z nimi wyrazów dźwiękonaśladowczych w otoczeniu dziecka, dmuchanie baniek mydlanych, robienie śmiesznych min czy słuchanie piosenek znacznie rozwija słuch i mięśnie jamy ustnej.
  5. Niebagatelna jest też rola wspólnego czytania – rytm i rym nie tylko wyrabiają słuch, ale i ćwiczą pamięć. Tu z pomocą przychodzą książeczki z serii „Pierwsze słowa”: „Moje ciało”, „W domu”. Rodzic razem z dzieckiem może oglądać kolorowe ilustracje i poznawać nowe słowa oraz świat wokół. Dodatkowo zawarte w książeczkach ruchome elementy do przesuwania paluszkiem rozwijają u dziecka sprawność manualną. Podręczne i zarazem usztywnione książeczki zapewniają długie i bezpieczne użytkowanie.

Książeczki wspierające rozwój mowy

Wspólne czytanie książek i nazywanie elementów ilustracji w przyjemny oraz swobodny sposób stymuluje rozwój mowy u malucha. Z najmłodszymi dziećmi warto skorzystać z książeczek-zbiorów, takich jak na przykład „Moje pierwsze 100 słów”. Dzięki takiej książce będziecie mieć możliwość przećwiczenia różnych dźwięków i ciekawego poszerzenia słownictwa.

Seria książeczek zawiera otwierane okienka, więc maluch może lepiej poznać elementy, które uczy się nazywać. Kartonowa książka edukacyjna dla dzieci to okazja do nauki podstawowych słów związanych z domem, pojazdami czy zwierzętami. Wszystko, co w zasięgu wzroku i codziennego życia malucha i jeszcze trochę więcej!  Pod otwieranymi okienkami mogą ukrywać się przeróżne, ciekawe słowa.

Odkrywanie elementów książeczek to idealny sposób na pobudzenie ciekawości pociechy. Podobną koncepcję wykorzystują również książki z serii Kolorowy świat. Są pełne niespodzianek, nowych słów i ruchomych obrazków. Czytając książeczkę Pojazdy poznacie mnóstwo wyrazów przy doskonałej zabawie. Zobaczycie, jak wygląda pociąg i pomożecie pasażerom wysiąść z wagonu albo wcielicie się w strażaka, który bohatersko niesie pomoc. Umiecie nazwać wszystkie elementy?

Nazywanie przedmiotów pozwala lepiej poznać i zrozumieć świat. Aby nauka była również świetną zabawą, konieczne jest odpowiednie towarzystwo. Lubicie przyjacielskiego króliczka? 100 słów na co dzień: Bing to urocza książka dla małego detektywa. Razem z króliczkiem Bingiem nauczycie się nazw wielu rzeczy, jakie maluch może spotkać w domu, ogrodzie czy przedszkolu,

Dzięki odpowiednim książeczkom, nauka nie ma nic wspólnego z nudą i presją. Jeśli macie jeszcze jakieś wątpliwości, skutecznie rozwieje je Książka z otwieranymi okienkami: Bing w ogrodzie. Ulubieniec wielu młodych czytelników z zabierze was na przygody w ogrodzie. Przyrodnicze odkrycia króliczka oraz jego przyjaciółki znajdziemy pod otwieranymi okienkami. To świetna zabawa i ćwiczenie na koordynację, ale także okazja do poznania nowych słów czy nazywania znalezionych obiektów.

Uwaga! Powyższy artykuł jest jedynie sugestią i nie zastąpi wizyty u lekarza. Jeśli masz wątpliwości co do rozwoju swojego dziecka – jak najszybciej udaj się do specjalisty.

* Według badacza Leona Kaczmarka.