Przełom października i listopada to czas, kiedy nasze myśli naturalnie wędrują w stronę zmarłych. Dla dzieci jednak wizyta na cmentarzu może być trudnym do zrozumienia doświadczeniem. Temat śmierci i zmarłych to jeden z tych, o których trudno mówić nawet w gronie dorosłych. Jak wytłumaczyć dziecku, co to jest śmierć? Podpowiadamy, jak z wrażliwością poruszać powyższe tematy.
Jak wytłumaczyć dziecku śmierć i jak widzą ją najmłodsi?
Dzieci do około 4. roku życia w bardzo niewielkim stopniu rozumieją, czym jest śmierć. Znają to pojęcie, kojarzą go ze smutkiem i żalem, ale jeśli śmierć nie dotyczy bliskiej osoby, to ich reakcja jest bardzo słaba. Dopiero w wieku około 5 lat zaczynają kojarzyć śmierć z końcem czegoś.
Czy wiesz, że…
Dzieci w wieku 5 lat często uważają, że będą żyły wiecznie? Niektóre mogą też wierzyć w odwracalność śmierci – nawet jeśli ktoś jest martwy, można przywrócić go do żywych. To naturalny etap w rozwoju dziecka.
Im starsze dziecko, tym bardziej zrozumiałe staje się dla niego pojęcie śmierci. 6-latki zaczynają łączyć ją z podeszłym wiekiem. 7-latki mogą wykazywać większe zainteresowanie śmiercią, jej przyczynami i pogrzebami. W tym wieku zaczynają uświadamiać sobie, że one także kiedyś umrą. 8-latek może nie interesować się tym już samą śmiercią, ale raczej tym, co dzieje się po. Z kolei 9- i 10-latki podchodzą do śmierci rzeczowo i nie jest to już dla nich tak interesujący temat, jak we wcześniejszych etapach rozwoju.
Jak wytłumaczyć dziecku, co to jest śmierć?
Nie ma niestety gotowego wzoru, jak rozmawiać z dzieckiem o śmierci. Po pierwsze musimy brać pod uwagę wartości rodzinne i religijne. Temat śmierci inaczej będzie wyglądał w rodzinach głęboko wierzących, a inną wagę może mieć tam, gdzie wiara nie odgrywa istotnej roli. Decyzja, ile opowiadać o śmieci należy do rodziców, którzy muszą uwzględnić poziom rozwoju i wrażliwości dziecka.
Zastanawiając się, jak wiele mówić dziecku o śmierci, weźmy pod uwagę stopień zainteresowania tematem. Gdy dziecko dopytuje, podążajmy za jego pytaniami, odpowiadając tyle, ile chcemy mu w tej sytuacji przekazać. Kiedy dziecko przestaje skupiać uwagę na rozmowie, może to świadczyć o utracie zainteresowania. To jasny sygnał, że dziecko nie chce wiedzieć więcej i nie powinnyśmy za wszelką cenę ciągnąć tej rozmowy.
Przygotowując się do trudnej rozmowy, niezależnie od podejścia rodziców, należy kierować się kilkoma wytycznymi:
- Zawsze mów dziecku prawdę. W którymś momencie i tak ją odkryje, a jeśli zobaczy, że zostało okłamane, jego zaufanie do dorosłych zostanie naruszone.
- Przyjmij wszystkie emocje, jakie mogą się pojawić u dziecka jako reakcja. Może być to smutek, strach, niezgoda na to, co właśnie usłyszało czy wybuchy złości. Pozwól dziecku przeżyć te emocje, będąc przy nim i wspierając.
- Bądź gotowy/a na to, że dziecko może dopytywać. Czasem jedna rozmowa nie wystarczy i maluch będzie chciał do niej wracać. To jeden ze sposobów na poradzenie sobie z nowymi informacjami.
- Jeśli śmierć dotyczy bliskiej dziecku osoby, daj mu wyraźnie znać, że to nie wina dziecka.
W takich momentach naszą naturalną reakcją bywa chęć uchronienia dziecka przed smutkiem wynikającym ze straty kogoś bliskiego. Mimo że to ogromnie ciężkie, musisz pozwolić dziecku przeżyć wszystkie trudne emocje, które wiążą się ze śmiercią.
Jak wytłumaczyć dziecku śmierć, gdy zaczyna się nią interesować?
Rozmowę o śmierci mogą wywołać także wizyty na cmentarzach z okazji 1 listopada czy udział w pogrzebie. Niezależnie od tego, co wywołało pytania, kierujmy się wymienionymi wyżej wskazówkami.
U 7- i 8-latków może pojawić się zainteresowanie śmiercią i tematami z nią związanymi. To przejaw naturalnej ciekawości dziecka, które uczy się, jak funkcjonuje świat. Dzieciom przechodzącym właśnie ten etap można podsunąć książkę „Sekrety zmarłych” od wydawnictwa HarperCollins.
Książka opowiada, jak w dawnych czasach wyglądały pogrzeby i pochówki w różnych częściach świata. To ważna część historii – ze starożytnym Egiptem od razu kojarzymy mumie i piramidy. A czy wiecie, co działo się ze zmarłymi w Europie, Ameryce czy Azji? Jak tam wyglądały tradycje pogrzebowe? W jaki sposób wykorzystywano sól do mumifikacji ciał? Skąd wzięła się nazwa Otzi – człowiek z lodu? Jaką rolę w kulturze japońskiej pełniła samomumifkacja? Odpowiedzi na te i wiele innych pytań znajdziecie w tej bogato ilustrowanej książce.
Takie przedstawienie tematu pozwala dziecku oswajać się z tematem śmierci w bezpieczny sposób, bez odnoszenia się do indywidualnych przeżyć. Warto jednak pamiętać, że realistyczne ilustracje mogą wywoływać różne reakcje, nie tylko u dzieci, ale i dorosłych. Dlatego książka lepiej sprawdzi się dla starszych dzieci (powyżej 8 lat), które interesują się tym, co czeka człowieka po śmierci.
